Rocznica śmierci dra Jana Hupki
2018-03-26
27 marca 2018 r. mija 66 rocznica śmierci dra Jana Hupki (1866-1952), ostatniego właściciela Niwisk. Jubileusz 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości jest okazją, by przypomnieć jego sylwetkę i zasługi w czasie I wojny światowej.
W księdze zmarłych zapisano, że „Wielmożny Pan Jan Antoni Ernest trojga imion Hupka, dziedzic dóbr niwiskich, syn Kazimierza i Marii z Zubrzyckich, zmarł w Kolbuszowej Dolnej. […] Nikogo nie skrzywdził, zmarł na wygnaniu”. Taki lakoniczny zapis sygnalizuje niesprawiedliwość, której miał doświadczyć, pomimo zasług dla ojczyzny. Na bazie współczesnej nomenklatury możemy uznać Hupkę za „patriotę wyklętego”. Dlaczego? O tym poniżej.
Doktor praw UJ, Jan Hupka, należał od 1896 r. do krakowskiego Klubu Konserwatywnego – grupy tzw. stańczyków otwartych na dialog między ziemiaństwem a klasą chłopów. Zasłużył się dla Polski jako aktywny polityk i publicysta. Był długoletnim marszałkiem powiatu kolbuszowskiego, posłem na Sejm Krajowy we Lwowie i członkiem Państwowej Rady Rolnej w Wiedniu. Po wybuchu I wojny światowej i zajęciu rodzinnych stron przez Rosjan, przebywał w Wiedniu, gdzie 22 listopada 1914 r. został członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego. NKN był politycznym i organizacyjnym zapleczem Legionów Polskich dowodzonych przez J. Piłsudskiego i reprezentował polskie interesy przed rządem austriackim. W następnym roku Hupka utworzył w Kolbuszowej Powiatowy Komitet Narodowy, by pomóc w zbieraniu środków i werbowaniu ochotników do walki o wolną Polskę. Tak wspominał spotkanie z mieszkańcami w tym mieście: „[…] zgromadzenie udało się świetnie. Po mej płomiennej mowie otworzyłem listę składek na Legjony i od razu subskrybowano 22 000 koron, z czego 12 000 wpłacono zaraz.”
W 1915 r. Jan Hupka był delegatem z ramienia NKN na tereny Królestwa (zabór rosyjski) okupowane przez wojsko austriackie, by kierować na miejscu rozdziałem żywności dla ludności cywilnej i propagować plany odzyskania niepodległości przy współpracy z Austrią. Od czerwca 1916 r. do października 1917 r. pełnił funkcję szefa Departamentu Opieki NKN, który pomagał legionistom-inwalidom oraz wdowom i sierotom. W tym czasie znał osobiście i utrzymywał korespondencję m. in. z Józefem Piłsudskim i Władysławem Sikorskim. Piłsudski dwukrotnie zapraszał Hupkę na front I Brygady Legionów, by razem z nim mógł wejść do zdobytej Warszawy. W 1918 r. pojechał na Węgry do internowanych legionistów w Marmaros-Sziget i w czasie procesu wspierał ich na duchu.
Jan Hupka, będąc 2 listopada 1918 r. w Niwiskach i Kolbuszowej, widział w mieście biało-czerwone flagi i pozdejmowane austriackie orły. Przeżywał jednak bardzo ciągły chaos w kraju: „Nowy rok [1919] — 6-ty rok wojny. Bo za skończoną nie można wojny uważać, gdy krew leje się na wszystkie strony i gdy właśnie na naszych ziemiach toczą się najkrwawsze boje z Rusinami na wschodzie, z bolszewikami na północnym wschodzie a trochę i z Niemcami na zachodzie.” Książka dra Hupki pt. „Z czasów wielkiej wojny. Pamiętnik nie kombatanta” stanowi do dzisiaj jedno z podstawowych źródeł dla historyków badających polityczne drogi do niepodległości w latach 1914-1918.
W czasie II wojny światowej w maju 1941 r. Niemcy wysiedlili wieś Niwiska i zmusili Hupkę do opuszczenia dworu, gdzie urządzono posterunek żandarmerii SS i niemieckie gospodarstwo rolne. Po przyjściu Armii Czerwonej w sierpniu 1944 r. we dworze stacjonowało dowództwo lotniska polowego. Na mocy dekretu PKWN o reformie rolnej wydanego 6 września 1944 r. komunistyczna władza pozbawiła Hupkę praw do rodzinnego majątku. Nie został wywieziony na Syberię tylko ze względu na podeszły wiek (78 lat). Ostatnie lata życia spędził w wynajętym mieszkaniu w Kolbuszowej Dolnej. Do ociemniałego i częściowo sparaliżowanego dziedzica przyjeżdżali, przywożąc jedzenie, dawni pracownicy ze dworu. Gdy zmarł 27 marca 1952 r., zabrali jego ciało na furmankę i przywieźli do Niwisk. Dr Jan Hupka spoczywa w kaplicy rodzinnej na miejscowym cmentarzu.
Sylwetka Jana Hupki jest opisana w Polskim Słowniku Biograficznym, dostępnym na stronie:
http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jan-antoni-ernest-hupka
Opr. ks. A. Więch
Dr Hupka jest autorem pamiętnika „Z CZASÓW WIELKIEJ WOJNY. PAMIĘTNIK NIE KOMBATANTA” dostępnego na stronie internetowej
http://cyfrowa.bibliotekakolbuszowa.pl//dlibra/docmetadata?id=3&from=pubstats
